چهار. تقسیمکار بین زن و شوهر
خدمت شوهر به زن و زن به شوهر از عبادات بسیار مهم و دارای پاداشهای بسیار در پیشگاه الهی است.
رسول اکرم(ص) فرمود: توفیق خدمت به زن و بچه نمییابد جز انسان خالص و با صداقت، یا دارای مقام شهادت و یا مردی که خداوند، خیر دنیا و آخرت را در وجود او اراده کرده است.[1]
نیز فرمود:
«خِيارَكُم خِيارُكُم لِأهلِهِ؛
بهترین فرد شما کسی است که به زن و فرزندش نیکی کند».[2]
امّ سلمه میگوید: رسول خدا(ص) فرمود: هر زنی که در خانه شوهرش به عنوان سامان دادن زندگی، چیزی بردارد و به جای دیگر بگذارد، خداوند به او نظر لطف میکند و کسی که مشمول نظر لطف الهی شود، مشمول عذاب نخواهد شد.[3]
امام(ع) فرمود: هر زنی که هفت روز به شوهرش خدمت کند، خداوند هفت در دوزخ را به روی او میبندد و هشت درِ بهشت را به روی او میگشاید که از هر کدام خواسته باشد وارد بهشت میگردد.[4]
اینک میگوییم با توجّه به اینکه خدمت متقابل زن و شوهر، دارای ارزش بسیار است، بسیار شایسته، بلکه لازم است زن و شوهر کارهای خانه و بیرون خانه را تقسیم کنند تا هر کدام بر اساس نظم و شناخت وظیفه خود، به طور صحیحتر و کاملتر، کارهای خدماتی را انجام دهند، همانگونه که در ادارات و کارخانهها و سایر محیطهای اجتماعی، کارها بر محور تقسیم کار بر اساس تناسبها و تخصّصها و سابقه خدمتها و... منظّم شده است.
در مورد خانه و خانواده، نوعاً تناسب در خدمت زن و مرد، این است که زنان کارهای داخل خانه را به عهده بگیرند و مردان کارهای بیرون خانه را و گاهی(در موارد لازم) همدیگر را کمک کنند؛ ولی کار اصلی هرکدام، مشخص باشد.
حضرت زهرا(س) وقتی به خانه شوهرش امام علی(ع) آمد، در مورد تقسیم کار، سخن به میان آوردند. سپس به حضور رسول خدا(ص) آمدند تا آن حضرت بین آنها داوری کند هر کدام را برای کارهای لازم موظف نماید.
پیامبر(ص) چنین قضاوت کرد که کارهای داخل خانه را حضرت زهرا(س) به عهده بگیرد و کارهای بیرون خانه به عهده علی(ع) باشد.
هردو به این قضاوت خشنود شدند. فاطمه(س) آنچنان خشنود گردید که فرمود:
«لَا يَعْلَمُ مَا دَخَلَنِي مِنَ السُّرُورِ إِلَّا اللَّهُ بِإِكْفَائِي رَسُولُ اللَّهِ تَحَمُّلَ أَرْقَابِ الرِّجَالِ؛
جز خدا کسی نمیداند که من از این تقسیم کار تا چه اندازه خوشنود شدم. از اینرو که رسول خدا(ص) تحمّل زحمت داخل خانه مردان را بر دوش من نهاد»[5] (و مرا به اموری موظف کرد که دیگر نیاز به بیرون رفتن از خانه و رودررویی با مردان ندارم).
البته ناگفته نماند که گاهی به خاطر مهمان یا امور دیگر، کارهای خانه زیاد میشود. بسیار شایسته است که شوهران، همسران خود را در خانه کمک کنند.
امام صادق(ع) فرمود: امیرمؤمنان على(ع) هيزم فراهم میکرد و آب میکشید و خانه را جارو مینمود و فاطمه(س) گندم یا جو را با آسیای دستی آرد میکرد، سپس خمیر مینمود و نان میپخت.[6]
نیز روایت شده که روزی، پیامبر(ص) به خانه فاطمه(س) آمد و دید علی(ع) و فاطمه (س)با هم مشغول آسیا کردن گاورس (که دانههایش نظیر ارزن است) هستند. فرمود: کدام یک از شما خستهتر هستید؟
على(ع) عرض کرد: فاطمه(س) از من خستهتر است.
پیامبر(ص) به جای فاطمه(س) نشست و به علی(ع) در آسیا کردن کمک کرد[7] و با این شیوه، این درس را به همگان آموخت که اگر دیدند بانویی کارهای خانهاش بسیار و دشوار است، به او کمک کنند و با کمک خود مقداری از فشار کار را بکاهند.
پنج. ارزش رضایت زن و شوهر از همدیگر
برای زن، نسبت به شوهر، هیچ چیز با ارزشتر از جلب رضایت او در امور مختلف زندگی نیست. اگر زن با سرپنجه تدبیر و کارآیی بتواند به چنین کاری دست یابد، به بزرگترین مدال افتخار در ترازوی انجام وظیفه در پیمان زناشویی رسیده است.
همچنین راضی بودن زن از شوهر خود، بزرگترین سعادت و توفیقی است که شوهر، آن را تحصیل کرده است.
على بن جعفر میگوید از برادرم امام کاظم(ع) پرسیدم:
زنی که شوهرش را خشمگین میکند، چگونه است؟
امام در پاسخ فرمود:
«لاَ تَزَالُ عَاصِيَةً حَتَّى يَرْضَى عَنْهَا؛
چنین زنی دائماً گناهکار است تا شوهرش از او راضی شود».[8]
رسول خدا(ص) فرمود: بهترین زنان شما، آن بانویی است که اگر او یا شوهرش نسبت به هم خشمگین شدند، دست در دست شوهرش بگذارد و به شوهر بگوید: دستم در دست توست، چهرهام را درهم نمیکنم تا تو از من راضی گردی.[9]
پیامبر(ص) ضمن اینکه قبولی اعمال نیک زن را وابسته به جلب رضایت شوهرش دانست، فرمود: مرد نیز چنین است؛ یعنی اگر مردی همسرش را با زبان بیازارد، خداوند نماز و روزه و کارهای نیک او را نمیپذیرد، حتى اول کسی است که وارد دوزخ میگردد، مگر اینکه همسرش را از خود خشنود گرداند.[10]
اصمعی (یکی از دانشمندان و هوشمندان تاریخ اسلام است که در قرن اول هجری میزیست) میگوید: در بیابان به خیمهای رسیدم. در آن خیمه با زن بسیار زیبایی که شوهری بسیار بدقیافه داشت، ملاقات کردم. گفتم: ای زن چگونه حاضر شدی که با این مرد زشتروی، ازدواج کنی و به زندگی با او ادامه دهی؟
در پاسخ گفت: ای مرد! خاموش باش! شاید او در نزد خدا سیرت زیبا داشته و خداوند، مرا به عنوان پاداش به او مرحمت کرده است، یا شاید من در نزد خدا سیرتی زشت دارم و خداوند این شوهر را موجب عقوبت من قرار داده است.
سپس گفت: آیا من به آنچه خدا برایم به آن راضی است، راضی نباشم.[11]
به راستی، صد آفرین بر این پاسخ جالب و خداپسندانه!
***
در خاتمه این بحث، توجّه شما را به فرازی از گفتار پربار امام علی(ع) که بیانگر رضایتش از حضرت زهرا(س) و رضایت حضرت زهرا(س) از اوست و شیوه نیک یک زن و شوهر ممتاز اسلامی را بازگو میکند، جلب میکنم. حضرت علی(ع) چنین فرمود:
«فَوَ اَللَّهِ مَا أَغْضَبْتُهَا وَ لاَ أَكْرَهْتُهَا عَلَى أَمْرٍ حَتَّى قَبَضَهَا اَللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ لَا أَغْضَبَتْنِي وَ لاَ عَصَتْ لِي أَمْراً وَ لَقَدْ كُنْتُ أَنْظُرُ إِلَيْهَا فَتَنْكَشِفُ عَنِّي اَلْهُمُومُ وَ اَلْأَحْزَانُ؛
سوگند به خدا، هیچگاه فاطمه را خشمگین نکردم و هرگز تا آخر عمر او، او را به کاری مجبور نساختم و او نیز هیچگاه، مرا ناراحت نکرد و هیچگاه از اطاعت من سرپیچی ننمود. هرگاه به او نگاه میکردم، همه اندوهها و رنجهایم برطرف میشد».[12]
این است معنی رضایت زن و شوهر و صمیمیت در کانون خانواده که در طول حدود نه سال با اینکه در فقر و شرایط سخت میزیستند، فاطمه(س) حتی یک بار از علی(ع) نافرمانی نکرد و یک بار او را نرنجانید. علی(ع) نیز هرگز موجب خشم فاطمه(س) نشد و حتی یک بار، او را به کاری مجبور نساخت.
وجود فاطمه(س) شادیآفرین کلبه امام علی(ع) بود و یک نگاه على(ع) به قامت فاطمه(س) همه غمها و اندوههای علی(ع) را میزدود.
شش. هشدار به بانوان در مورد دو وظیفه مهم
بانوان باید قطعاً متوجّه باشند که در میان وظایف در برابر شوهر، دو وظیفه بسیار مهم است: ۱- تمکین؛ ۲- بیرون نرفتن از خانه بدون اجازه شوهر - که بعداً خواهیم گفت که شوهر در این دو مورد، میتواند شدّت عمل نشان دهد.
در مورد اول، باید بانوان بدانند که غریزه جنسی، نیرومندترین غریزه در وجود انسان است و باید از طریق مشروع اشباع گردد. اگر زن به تمایلات جنسی مرد، بیتوجّه باشد، ممکن است کار مرد به انحراف بکشد. زن باید (در صورت عدم عذر) به تمایلات مرد پاسخ مثبت دهد وگرنه گناه بزرگی کرده است. برای روشن شدن اهمیّت این موضوع به روایت زیر توجّه کنید:
بانویی به خاطر رفع نیاز به حضور پیامبر اسلام(ص) آمد. پیامبر(ص) به او فرمود: شاید تو از «مسوِّفات» هستی (که اینگونه نیازمند شدهای). او پرسید: ای رسول خدا! مسوِّفات چیست؟
پیامبر(ص) فرمود: آن زنی است که شوهرش او را برای اشباع به حضور میطلبد؛ او همواره تعلل میکند و کار را به تأخیر میاندازد تا شوهرش به خواب میرود. چنین زنی را همواره فرشتگان لعنت میکنند تا هنگامی که شوهرش بیدار گردد.[13]
در مورد دوم، باید بانوان بدانند که اگر بیرون رفتنشان از خانه، بدون کنترل و بدون نظارت شوهر باشد، خطرآفرین است؛ مخصوصاً در محیطهای نامناسب، خطر بیشتر است. بنابراین برای جلوگیری از خطر، بیرون رفتن زنان باید به طور صحیح انجام گیرد و با توافق شوهر باشد. برای پی بردن اهمیّت این موضوع به حدیث زیر توجّه کنید:
عصر رسول خدا(ص) بود، مردی از مسلمانان انصار به مسافرت رفت. هنگام خداحافظی با همسرش، به او گفت: از خانهام بیرون نرو تا بازگردم.
هنگامی که شوهر، سفر کرد، به همسر او خبر رسید که پدرت بیمار و بستری است. او برای پیامبر(ص) پیام فرستاد که اگر اجازه بدهی به عیادت پدرم بروم. پیامبر(ص) اجازه نداد و فرمود: در خانهات باش و از شوهرت اطاعت کن.
به زن پیام رسید که بیماری پدرت سخت شده است. او باز اجازه خواست؛ ولی پیامبر(ص) اجازه نداد.
سپس به آن زن خبر رسید که پدرت از دنیا رفت. او برای پیامبر(ص) پیام فرستاد که پدرم فوت کرده است. اجازه بده بروم و بر جنازهاش نماز بخوانم.
پیامبر(ص) فرمود: نه، در خانهات باش و از شوهرت اطاعت کن.
آن زن، طبق دستور پیامبر(ص) عمل کرد تا هنگامی که جنازه پدرش را دفن کردند. پیامبر(ص) برای آن زن متعهد چنین پیام داد:
«أَنَّ اَللَّهَ قَدْ غَفَرَ لَكِ وَ لِأَبِيكِ بِطَاعَتِكِ لِزَوْجِكِ؛
همانا، به خاطر اطاعت از شوهرت، خداوند هم تو را و هم پدرت را آمرزید».[14]
معنی حدیث فوق، این نیست که شوهران آنچنان سختگیر باشند که حتی در موارد فوق نیز اجازه به همسر خود برای بیرون رفتن از خانه ندهند، بلکه معنی حدیث فوق این است که اگر مواردی استثنایی اتفاق افتاد و زن بدون اجازه شوهر از خانه بیرون نرفت، دارای پاداش بسیار در پیشگاه خدا است.
خودآزمایی
1- بزرگترین سعادت و توفیقی که شوهر آن را تحصیل کرده است، چیست؟
2- دو وظیفه بسیار مهم بانوان در برابر شوهر را بیان کنید.
3- تناسب در خدمت زن و مرد در مورد خانه و خانواده چگونه است؟
پینوشتها [1] بحار، ج ۱۰۴، ص ۱۳۲.
[2] همان، ج ۷۹، ص ۲۶۸.
[3] همان، ج ۱۰۳، ص ۲۵۱.
[4] وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص123.
[5] وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص123.
[6] بحار، ج ۴۳، ص ۱۵۱.
[7] بیت الاحزان، ص ۴۰
[8] وسائل الشیعه،ج14، ص 115.
[9] بحار، ج ۱۰۳، ص ۲۳۹.
[10] بحار، ج ۱۰۳، ص ۲۴۴.
[11] المحجة البيضاء، ج ۳؛ ازدواج و طلاق، ص ۱۲۰.
[12] بیت الاحزان محدث قمی، ص ۶۳.
[13] وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۱۷؛ فروع کافی، ج ۵، ص ۵۰۸. (در این باره به وسائل، ج14، ص ۱۱۱ تا ۱۱۳، باب التمكين که در آن، پنج حدیث ذکر شده، مراجعه گردد).
[14] وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۲۵؛ فروع کافی، ج ۵، ص ۵۱۳.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
محمد محمدی اشتهاردی